- PRZEPISY O SYGNALISTACH WDROŻENIE ZMIAN |
- +48 601 140 404
- kontakt@sygnalisci.org
Ochrona sygnalisty w sektorze publicznym
Czy można bezpośrednio stosować dyrektywy UE?
W orzecznictwie TSUE ugruntowało się stanowisko dopuszczające bezpośrednie stosowanie dyrektyw w relacjach wertykalnych (obywatel -> władza publiczna) m.in. w przypadku braku terminowej implementacji dyrektyw. W takiej sytuacji dyrektywa znajdzie bezpośrednie zastosowanie, o ile jej przepisy będą bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne (zob. wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn). Chodzi o relacje jednostki względem podmiotu, który jest „emanacją państwa”.
DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej dyrektywa o sygnalistach) powinna zostać zaimplementowana do dnia 17 grudnia 2021 r. Na chwilę obecną brak nawet opublikowanego projektu przepisów implementujących dyrektywę. W związku z tym istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że dojdzie do przekroczenia wskazanego terminu. Czy dyrektywa o sygnalistach znajdzie bezpośrednie zastosowanie w przypadku sektora publicznego? Biorąc pod uwagę przedstawione stanowisko TSUE należy przyjąć, że tak. Z dyrektywy wprost wynika, że chodzi o ochronę sygnalistów w sektorze prywatnym i publicznym. Oczywiście bezpośrednio stosowane mogą być wyłącznie przepisy które są odpowiednio precyzyjne.
Dyrektywa znajdzie zastosowanie przede wszystkim do pracowników np. zatrudnionych w samorządzie (niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy). Pracowników, którzy uzyskali informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z wykonywaną pracą. Dotyczy ona także ochrony kandydatów do pracy oraz byłych pracowników samorządowych. W pewnym zakresie może dotyczyć to także osób współpracujących na zasadach B2B (zob. art. 4 dyrektywy).
Sektora publicznego będą dotyczyć m.in. następujące obszary zgłaszania naruszeń:
- Zamówienia publiczne (np. w ramach zachowań korupcyjnych).
- Bezpieczeństwo transportu.
- Ochrona środowiska (np. informacja o znanych przypadkach składowania odpadów niebezpiecznych w sposób naruszający przepisy).
- Zdrowie publiczne (informacja o ryzyku choroby zakaźnej).
- Ochrona prywatności sygnalisty i danych osobowych oraz bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych (informacja o niezgłoszonym do UODO wycieku danych osobowych).
Chodzi o informacje, dotyczące zaistniałych lub potencjalnych naruszeń, do których doszło lub prawdopodobnie dojdzie w organizacji (np. w urzędzie, w którym jest zatrudniona), w której osoba zgłaszająca pracuje lub pracowała. W innej organizacji, z którą dokonujący zgłoszenia utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście wykonywanej pracy, lub dotyczące prób ukrycia takich naruszeń. Może chodzić więc o naruszenia dotyczące jednostki zatrudniającej pracownika lub innej, o ile te informacje uzyskał w kontekście zatrudnienia w tej pierwszej.
Natomiast dyrektywa nie znajdzie zastosowania m.in. do informacji niejawnych.
Procedury i narzędzia dokonywania i odbierania zgłoszeń sygnalistów.
Z punktu widzenia sektora publicznego istotny będzie w szczególności obowiązek ustanowienia kanałów i procedur na potrzeby dokonywania zgłoszeń wewnętrznych. Oraz podejmowania działań następczych, po konsultacji i w porozumieniu z partnerami społecznymi, jeżeli tak przewiduje prawo krajowe.
Pewne odstępstwa mogą dotyczyć gmin liczących mniej niż 10 000 mieszkańców lub zatrudniające mniej niż 50 pracowników. Inne podmioty, o których mowa w akapicie pierwszym niniejszego ustępu zatrudniające mniej niż 50 pracowników. Wymaga to jednak interwencji ustawodawcy krajowego. Domyślnie mają zastosowanie wymogi, o których będzie mowa poniżej, także do tych „małych” jednostek.
Wskazane powyżej mechanizmy przyjmowania zgłoszeń muszą obejmować w szczególności (poniżej przedstawiono wymogi, które spełniają wymóg dostatecznej precyzji):
- Kanały przyjmowania zgłoszeń zaprojektowane, ustanowione i obsługiwane w bezpieczny sposób zapewniający ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia i osoby trzeciej wymienionej w zgłoszeniu oraz uniemożliwiający uzyskanie do nich dostępu nieupoważnionym członkom personelu.
- Potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia w terminie siedmiu dni od jego otrzymania.
- Wyznaczenie bezstronnej osoby lub bezstronnego wydziału właściwych do podejmowania działań następczych w związku ze zgłoszeniami, z należytą starannością.
- Prowadzenie rejestrów zgłoszeń.
Środki ochrony sygnalisty.
Z punktu widzenia obowiązków dotyczących środków ochrony sygnalistów istotne będzie wdrożenie procedur zapobiegających odwetom w następujących formach:
- zawieszenia, przymusowego urlopu bezpłatnego, zwolnienia lub równoważnych środków;
- degradacji lub wstrzymania awansu;
- przekazania obowiązków, zmiany miejsca pracy, obniżenia wynagrodzenia, zmiany godzin pracy; wstrzymania szkoleń;
- negatywnej oceny wyników lub negatywnej opinii o pracy;
- nałożenia lub zastosowania jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej;
- przymusu, zastraszania, mobbingu lub wykluczenia;
- dyskryminacji, niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania;
- nieprzekształcenia umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie;
- nieprzedłużenia lub wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony;
- szkody, w tym nadszarpnięcia reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych, lub strat finanso wych, w tym strat gospodarczych i utraty dochodu;
- umieszczenia na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży;
- wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług; odebrania licencji lub zezwolenia;
- skierowania na badania psychiatryczne lub lekarskie.
Wdrożone procedury muszą uwzględniać także okoliczność, iż istnieje ryzyko nadużywania zgłoszeń w celu uzyskania ochrony.
Ochrona danych osobowych sygnalisty.
Niezależnie od tego czy przepisy krajowe implementujące dyrektywę o sygnalistach zostaną przyjęte w terminie. Czy nastąpi bezpośrednie stosowanie dyrektywy o sygnalistach, zastosowanie znajdzie RODO. Przepisy o ochronie sygnalisty nie wykluczają stosowania RODO – wręcz przeciwnie podkreślają rolę ochrony danych osobowych. Nie tylko samego sygnalisty, ale także osoby, której dotyczy zgłoszenie (np. osoby posądzonej o mobbing czy działania korupcyjne). W związku z tym należy odpowiedzieć na następujące pytania:
- Czy procedury dotyczące przyjmowania i rozpatrywania zgłoszeń uwzględniają zasady ogólne RODO w tym minimalizacji, czasowego ograniczenia przetwarzania oraz celowości?
- W jaki sposób zabezpieczono kanały zgłaszania naruszeń zarówno tradycyjne (skrzynka na zgłoszenia) jak i elektroniczne (transmisje danych, przechowywanie danych; nadawanie i odbieranie dostępu, zakres dostępu do danych, metody autoryzacji, kopie zapasowe)?
- Jak i czy będzie spełniany obowiązek informacyjny?
- Czy zawarto umowy powierzenia, przetwarzania danych z podmiotami dostarczającymi rozwiązania informatyczne do obsługi zgłoszeń?
- Czy przeprowadzono ocenę ryzyka procesu dokonywania zgłoszeń.
